Dieta w chorobie Hashimoto: fakty i mity
- Czy w chorobie Hashimoto należy stosować specjalną dietę?
- Kiedy warto stosować dietę bezglutenową, bezlaktozową w Hashimoto?
- Czy istnieją produkty zakazane?
- Co suplementować w chorobie Hashimoto?
Czy w Hashimoto należy stosować specjalną dietę?
Wprowadzenie do diety w Hashimoto
Czy osoby chorujące na chorobę Hashimoto powinny stosować jakąś specjalną dietę? Z pewnością wielu zainteresowanych tym tematem – w tym być może także Ty – spotkało się z ofertami specjalnej diety dla osób chorujących na Hashimoto. W Internecie z łatwością możesz natknąć się na listy produktów, które należy wyeliminować z diety, a także listy suplementów, które koniecznie trzeba brać. Niektóre nagłówki głoszą: „Sprawdź, czego absolutnie nie jeść przy Hashimoto!”, „Chorujesz na Hashimoto? Omijaj te produkty!”. Mamy wrażenie, że w tym temacie narosło wiele mitów. Dlatego w tym artykule weźmiemy pod lupę najpopularniejsze teorie na temat diety w chorobie Hashimoto!
Opierając się na faktach medycznych i najnowszych badaniach – czyli tym, co sprawdzone i przebadane – odpowiemy na pytania, które mogą Cię nurtować: czy rzeczywiście istnieją grupy produktów lub pojedyncze produkty, których „absolutnie nie należy jeść”? Czy istnieje uniwersalny model żywieniowy, który można zalecić wszystkim osobom z tą chorobą? Czy warto stosować najczęściej polecane suplementy diety?
Dieta bezglutenowa w Hashimoto pod lupą
Założenia diety bezglutenowej
Założeniem diety bezglutenowej jest całkowite wyeliminowanie ze swojego jadłospisu glutenu. Dietę bezglutenową powinny przez całe swoje życie stosować osoby chorujące na celiakię. Decyzję o ograniczeniu lub wykluczeniu glutenu u innych osób podejmuje się po konsultacji z lekarzem i/lub dietetykiem, na przykład po stwierdzeniu nadwrażliwości na gluten, która nie ma związku z celiakią.
Dieta bezglutenowa a Hashimoto
Czy w przypadku choroby Hashimoto powinno się wykluczyć gluten z diety? Według obecnego stanu wiedzy stosowanie diety w 100% bezglutenowej jest uzasadnione tylko w przypadku występowania u osoby chorującej na Hashimoto również celiakii. Nie ma dowodów na to, aby dieta bezglutenowa przynosiła korzyści każdemu, kto choruje na Hashimoto.
Decydując się przejść na taką dietę, musisz mieć na uwadze bilans możliwych korzyści i strat, ponieważ tak wymagający sposób żywienia wiąże się z dużą ilość ograniczeń i ryzykiem niedoboru pewnych składników odżywczych. Jeśli jednak obserwujesz wyraźne korzyści z ograniczania produktów glutenowych w swojej codziennej diecie (np. zmniejszenie wzdęć, rzadsze bóle brzucha czy zanik wysypki), jest możliwe, że występuje u Ciebie tak zwana nieceliakalna nadwrażliwość na gluten lub alergia na gluten. Prawdopodobne jest też równoczesne występowanie celiakii i choroby Hashimoto.
Zarówno celiakia, jak i Hashimoto mają podłoże autoimmunologiczne. Z uwagi na to wspólne pochodzenie mogą „iść ze sobą w parze”. Liczne badania potwierdzają, że częstość występowania celiakii jest wyższa u osób chorujących na Hashimoto w porównaniu do osób zdrowych. Częstość występowania celiakii to ok. 0,7–1% osób na całym świecie. Podobną częstość obserwuje się w Europie. Celiakia dotyczy z kolei 2–3% wszystkich osób chorujących na Hashimoto, czyli jest co najmniej dwa razy częstsza u takich osób niż w ogólnej populacji. Na obie choroby częściej zapadają kobiety niż mężczyźni. W dodatku aktywna celiakia może nasilać objawy choroby Hashimoto (co dotyczy sytuacji, w której osoba chora nie stosuje diety całkowicie bezglutenowej) U chorych z celiakią występują autoprzeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej. Mogą one reagować także z transglutaminazą obecną w tarczycy i w ten sposób zaostrzać chorobę. Wdrożenie diety bezglutenowej jest tutaj konieczne. Dotyczy to jednak tylko osób, u których celiakia występuje razem z chorobą Hashimoto!
Czy warto wykluczyć gluten przy Hashimoto?
Badania nie wykazały, by spożywanie glutenu zwiększało ryzyko zachorowania na Hashimoto. Nie ma też na ten moment wystarczających dowodów, aby uznać, że stosowanie diety bezglutenowej jest skuteczne w leczeniu Hashimoto (o ile, jak już wspomnieliśmy, nie występuje także celiakia). Jeśli podejrzewasz u siebie problem z reakcją na gluten – udaj się do lekarza, który zaleci odpowiednie badania.
Dieta bezlaktozowa w Hashimoto pod lupą
Założenia diety bezlaktozowej
Dieta bezlaktozowa to sposób żywienia, w którym całkowicie wyklucza się z codziennej diety tzw. cukier mleczny, czyli laktozę. Zarówno poprzez opieranie się na produktach naturalnie bezlaktozowych (bezmlecznych, niepochodzących od zwierząt), jak i sztucznie pozbawionych tego cukru (na etykietach takich produktów zobaczymy wyraźne oznaczenie „bez laktozy” lub „lactose-free”).
Dieta bezlaktozowa a Hashimoto
Podobnie jak w przypadku glutenu, stanowisko lekarzy i dietetyków można określić tak: Nie należy stosować diety eliminacyjnej (wykluczającej jakieś składniki z diety), jeśli nie ma do tego wyraźnych wskazań. Dieta eliminacyjna stosowana bezpodstawnie może przynieść Ci więcej strat niż korzyści. Tak jest również w przypadku diety bezlaktozowej.
A kiedy na pewno powinno się stosować dietę bez laktozy? Wtedy, gdy masz nietolerancję laktozy, co oznacza brak lub niedobór enzymu laktazy, który jest w Twoim organizmie potrzebny do strawienia cukru mlecznego. Nietolerancja laktozy może pojawić się na jakimś etapie życia u osoby zdrowej (a także nasilać się z wiekiem), bądź wiązać się z pewnymi dolegliwościami/chorobami. Czymś jeszcze innym, ale związanym z koniecznością wykluczenia produktów mlecznych (więc i laktozy) z diety, jest alergia na białka mleka.
Jak dieta bezlaktozowa wpływa na objawy Hashimoto?
Wśród chorób, przy których trzeba zrezygnować z laktozy, nie wymienia się Hashimoto. Hashimoto nie wywołuje nietolerancji laktozy i nie wymaga automatycznego stosowania diety bezlaktozowej. Jeśli równocześnie cierpisz na chorobę Hashimoto i nietolerancję laktozy, a zastosujesz dietę bezlaktozową, to przede wszystkim odczujesz ulgę w objawach, które występują u Ciebie po spożyciu produktów mlecznych. Istnieją też badania mówiące o tym, że taka dieta może dodatkowo spowodować lepsze wchłanianie leków stosowanych w leczeniu choroby Hashimoto (ale tylko jeśli Twój organizm nie toleruje laktozy!). Informacje na temat stosowania diety bezlaktozowej w chorobie Hashimoto znajdziesz w poniższym źródle.
Czy istnieją produkty zakazane w Hashimoto?
Goitrogeny w diecie
Czym są goitrogeny? Na czym polega ich działanie? Goitrogeny bywają nazywane związkami wolotwórczymi. Stanowią grupę kilku substancji chemicznych i wszystkie są zaliczane do składników antyodżywczych. Działanie składników antyodżywczych jest de facto przeciwne do działania składników odżywczych – zamiast wpierać nasze odżywienie, w jakiś sposób „przeszkadzają” w przetwarzaniu czy wchłanianiu danych substancji w organizmie. Goitrogeny zaburzają metabolizm jodu w organizmie, który jest niezbędny do prawidłowej pracy tarczycy.
Czy substancji antyodżywczych należy unikać w diecie? Zdecydowanie nie, ponieważ substancje antyodżywcze (także inne niż goitrogeny) występują naturalnie w pewnych ilościach w pokarmach roślinnych. A wiemy, że plusy stosowania diety bogatej w warzywa i owoce zdecydowanie wygrywają nad negatywnymi efektami, jakie mogą się wiązać ze spożywaniem wraz z nimi substancji antyodżywczych. Jeśli jesteś zdrowy(-a) i utrzymujesz zrównoważoną dietę, nie musisz się martwić nadmiernym spożyciem składników antyodżywczych!
Jak goitrogeny wpływają na Hashimoto?
A co w przypadku osób chorujących na Hashimoto? Obawy związane są z faktem, że goitrogeny mogą zakłócać funkcjonowanie tarczycy poprzez różne mechanizmy. Jednak to, czy do takiego zakłócenia dojdzie, zależy od ilości, formy spożywanych goitrogenów oraz od indywidualnej wrażliwości osoby chorującej na Hashimoto (lub na inne zaburzenia związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy). Obecnie brakuje dowodów naukowych, które jednoznacznie potwierdziłyby, że należy unikać lub znacznie ograniczać goitrogeny u pacjentów z zaburzeniami funkcjonowania tarczycy. Niektóre dowody wskazują na to, że goitrogeny mogą być szkodliwe dla działania tarczycy w bardzo dużych ilościach, gdy są spożywane na surowo i zwłaszcza w przypadku, gdy równocześnie występuje niedobór jodu.
Chorując na Hashimoto, warto:
- unikać jedzenia wielu bogatych źródeł goitrogenów w ciągu jednego dnia, codziennie,
- unikać jedzenia produktów o wysokiej zawartości goitrogenów w masowej ilości na surowo (np. smoothie z dużej paczki jarmużu),
- stosować gotowanie jako sposób na zmniejszenie zawartości goitrogenów,
- stosować moczenie, mrożenie, kiszenie jako sposoby na zmniejszenie zawartości goitrogenów,
- monitorować objawy i konsultować się z lekarzem zawsze wtedy, gdy coś Cię zaniepokoi.
Czy istnieje zalecana dieta w Hashimoto?
Dieta przeciwzapalna
Ustaliliśmy już więc, że nawet te kontrowersyjne produkty nie są „absolutnie zakazane”. Skoro nie ma więc zakazów… może istnieją jakieś zalecenia? Przypominamy, że Hashimoto to choroba spowodowana przez proces zapalny, czyli reakcję układu odpornościowego. Czy istnieje w takim razie dieta, która może pomóc uspokoić to zapalenie w organizmie? Jeśli tak, to czy warto ją stosować?
Odpowiedzią może być tzw. dieta przeciwzapalna. I mówiąc najogólniej: tak, warto ją stosować, ponieważ stosowanie się do zasad tej diety jest zalecane w przypadku wielu chorób (w tym Hashimoto), jak i wśród osób zdrowych. Są one po prostu zbieżne z ogólnymi zasadami zdrowej, zbilansowanej diety, bogatej w witaminy i minerały, błonnik, wysokiej jakości białko oraz tzw. zdrowe tłuszcze. Na sam początek warto przyjrzeć się w przybliżeniu tym założeniom, abyśmy mieli pewność, o czym mówimy, używając tutaj sformułowania „dieta przeciwzapalna”. Rozumiemy przez nie sposób żywienia, którego podstawą są produkty o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym (w odpowiednich proporcjach). Równocześnie nie ma w nim miejsca (na co dzień) na żywność o działaniu prozapalnym. Jest to więc pewien wzór żywienia opierający się na proporcjach, który można przedstawić w postaci piramidy żywienia. Trafnym przedstawieniem jest np. piramida dr Weila (więcej przeczytasz o niej tutaj). Jak widzisz, nie jest to więc dieta, która ma bardzo szczegółowe wytyczne. Jest to w zasadzie pewien „worek”, w który można wrzucić kilka diet, które uznajemy za najbardziej korzystne dla zdrowia i w największym stopniu przeciwzapalne: – dietę DASH, – dietę śródziemnomorską, – dietę MIND, – dietę pescowegetariańską.
Równocześnie warto wymienić konkretne produkty, które mają dobrze udokumentowane działanie przeciwzapalne. Są to:
- tłuste ryby morskie (np. łosoś, makrela),
- orzechy i nasiona,
- oliwa z oliwek,
- fermentowane produkty mleczne (np. kefir, jogurt).
- niektóre przyprawy: cynamon, imbir, kurkuma,
- warzywa, szczególnie: warzywa liściaste, brokuły,
- owoce, szczególnie: owoce jagodowe, jabłka.
Natomiast produkty uznawane za prozapalne (z tego powodu nieuwzględnione w omawianej wcześniej piramidzie) to:
- mięso czerwone (wieprzowina, wołowina),
- produkty wysoko przetworzone, o wysokiej zawartości konserwantów, produkty typu fast food,
- słodycze i wyroby cukiernicze,
- produkty nabiałowe o wysokiej zawartości tłuszczów (np. masło, sery, śmietana),
- tłuszcze utwardzane (np. olej palmowy, twarde margaryny),
- alkohol.
Przykładowe jadłospisy
A co w przypadku osób chorujących na Hashimoto? Obawy związane są z faktem, że goitrogeny mogą zakłócać funkcjonowanie tarczycy poprzez różne mechanizmy. Jednak to, czy do takiego zakłócenia dojdzie, zależy od ilości, formy spożywanych goitrogenów oraz od indywidualnej wrażliwości osoby chorującej na Hashimoto (lub na inne zaburzenia związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy). Obecnie brakuje dowodów naukowych, które jednoznacznie potwierdziłyby, że należy unikać lub znacznie ograniczać goitrogeny u pacjentów z zaburzeniami funkcjonowania tarczycy. Niektóre dowody wskazują na to, że goitrogeny mogą być szkodliwe dla działania tarczycy w bardzo dużych ilościach, gdy są spożywane na surowo i zwłaszcza w przypadku, gdy równocześnie występuje niedobór jodu.
Chorując na Hashimoto, warto:
- unikać jedzenia wielu bogatych źródeł goitrogenów w ciągu jednego dnia, codziennie,
- unikać jedzenia produktów o wysokiej zawartości goitrogenów w masowej ilości na surowo (np. smoothie z dużej paczki jarmużu),
- stosować gotowanie jako sposób na zmniejszenie zawartości goitrogenów,
- stosować moczenie, mrożenie, kiszenie jako sposoby na zmniejszenie zawartości goitrogenów,
- monitorować objawy i konsultować się z lekarzem zawsze wtedy, gdy coś Cię zaniepokoi.
Przykładowe jadłospisy
Czy dieta przeciwzapalna zwalczy stan zapalny toczący się w organizmie w związku z chorobą Hashimoto? Dieta przeciwzapalna nie wyleczy choroby Hashimoto. Może jednak zadziałać wspierająco, przyczynić się do poprawy stanu zdrowia czy ogólnego samopoczucia, zmniejszenia nasilenia objawów (u różnych osób w różnym stopniu). Nie ma żadnego produktu żywnościowego, który dosłownie likwidowałby zapalenie toczące się w Twoim organizmie. Jednak lista korzyści, jakie może odczuć osoba z Hashimoto opierająca swoją dietę na piramidzie przeciwzapalnej, jest długa. I z tego powodu warto się nią zainspirować!
Propozycję przykładowego 3-dniowego planu diety DASH, skierowanego dla osób z Hashimoto, możesz znaleźć na stronie Diety NFZ. Jeśli szukasz nieskomplikowanego jadłospisu na cały tydzień, bogatego w warzywa i owoce, taki także dla Ciebie mamy! Jest on inspirowany zasadami diety przeciwzapalnej, a równocześnie opiera się na produktach, które można łatwo znaleźć w każdym polskim sklepie.
Czy należy coś suplementować?
Suplementacja w Hashimoto
Co z dodatkową suplementacją? Czy jeśli chorujesz na Hashimoto, powinieneś/powinnaś pomyśleć o zaopatrzeniu się w suplement diety? Na własną rękę (bez wskazań lekarza i dobranej dla swojego przypadku dawki) – zdecydowanie nie! Pierwiastki, o których suplementowaniu najczęściej się słyszy w kontekście Hashimoto, to: jod i selen. Są z tym jednak związane pewne kontrowersje.
Jod – czy suplementować?
W niektórych regionach świata, gdzie występuje niedobór jodu, suplementacja tego pierwiastka jest powszechnie stosowana jako środek profilaktyczny przeciwko niedoczynności tarczycy. W Polsce (gdzie spożywamy sól z dodatkiem jodu) niejako ma miejsce taka sytuacja. Dodatkowa suplementacja jodu może potencjalnie zaostrzyć autoimmunologiczną reakcję i zwiększyć stan zapalny tarczycy. Suplementacja dotyczy tabletek, ale też płynów, np. mineralnych wód leczniczych! Ten system został dobrze przemyślany. Jeśli utrzymujesz standardową dietę bez wykluczeń dużych grup produktów i spożywasz standardową ilość soli (czyli nie unikasz jej celowo), prawdopodobnie przyjmujesz dziennie zalecaną ilość jodu.
Selen – czy suplementować?
Selen jest pierwiastkiem śladowym istotnym dla zdrowego funkcjonowania tarczycy, ponieważ jest potrzebny do produkcji hormonów tarczycy. Selen ma także działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające, co może pomóc w łagodzeniu stanu zapalnego. W chorobie Hashimoto nie zaleca się jednak suplementacji selenu. Nie udowodniono korzystnego wpływu suplementacji selenu na przebieg choroby Hashimoto. W dodatku nadmiar selenu jest toksyczny! Podczas gdy bezpieczny zakres spożycia jest dość wąski.
Multisuplementy – na co uważać?
Uważaj z multisuplementami! Suplementami, które zawierają jednocześnie wiele witamin i pierwiastków, a reklamowane są np. jako „kompleks wspomagający tarczycę”. Nie warto ich kupować. Szczególnie jeśli lista składników jest bardzo długa, wątpimy, abyś potrzebował(a) przyjmować całą tę bombę witamin i minerałów naraz, każdego dnia. Uważaj na to szczególnie, jeśli już przyjmujesz jakiś pojedynczy suplement/lek, zawierający witaminy i/lub minerały (czy to na własną rękę, czy według zaleceń lekarza). Takie preparaty zawierają zwykle bardzo wysokie dawki substancji (często wyższe niż 100% zapotrzebowania dziennego). Jeśli przyjmujesz zwykły suplement i multisuplement, być może dodatkowo podwajasz tę dawkę! Niektóre substancje można w ten sposób przedawkować.
Oprócz tego, jeśli zażywasz lewotyroksynę oraz stosujesz suplementację, zwróć uwagę na to, aby 4 godziny:
- po pierwszym posiłku (w przypadku, gdy przyjmujesz leki rano)
- LUB przed ostatnim posiłkiem (w przypadku, gdy przyjmujesz leki na noc) nie przyjmować preparatów wapnia, żelaza, suplementów wspomagających pracę jelit ani preparatów wielowitaminowych.
Podsumowanie
Jeśli chorujesz na Hashimoto, ale nie chorujesz na nic innego (np. celiakię), ani nie masz nietolerancji pokarmowych:
- Nie eliminuj ze swojej diety glutenu ani laktozy. Nie nadużywaj produktów bogatych w goitrogeny.
- Zainspiruj się zasadami diety przeciwzapalnej!
- Nie bierz suplementów diety, jeśli Twój lekarz tego nie zalecił. Ani suplementacja jodu, ani selenu nie jest standardowo zalecana.
Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj materiały edukacyjne, informacje o nowych artykułach, kursach i zniżkach.
Ucz się zdrowia z darmowymi kursami!
Poznaj niezbędną wiedzę, która da Ci poczucie kompetencji i oszczędzi samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.
- Jak działa tarczyca i co oznaczają badania TSH, fT3, fT4 i USG? Czym jest niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto? Leki i diety: bezlaktozowa, bezglutenowa, przeciwzapalna, goitrogeny, suplementy.
- Dlaczego wykonuje się badania krwi, moczu i badania obrazowe? Jak się do nich przygotować i jak przebiegają? Co oznaczają wyniki badań i ich zaburzenia?
- Jak leczyć katar, kaszel i ból gardła i biegunkę u dziecka? Kiedy zgłosić się do lekarza?
- Czym są i jak krok po kroku przebiegają: narkoza, znieczulenie zewnątrzoponowe i podpajęczynówkowe? Co dzieje się podczas operacji?
- Czym jest i jak objawia się nadciśnienie? Jak mu zapobiegać? Jak mierzyć ciśnienie? Jak leczyć nadciśnienie - rola leków oraz zmiany stylu życia (w tym diety).
- Jak skutecznie leczyć katar, ból gardła, gorączkę i zatoki? Jakich preparatów nie warto kupować? Czym różnią się od siebie infekcje? Kiedy i na co warto się szczepić?
Źródła
- Dietetyka kliniczna, red. nauk. M. Grzymisławski, Warszawa 2023.
- Jones DS. Textbook of Functional Medicine. Gig Harbor, WA: Institute for Functional Medicine; 2006
- Sonja Y. Hess, Elizabeth N. Pearce, in Encyclopedia of Human Nutrition (Fourth Edition), 2023
- Emilie Combet, in Vegetarian and Plant-Based Diets in Health and Disease Prevention, 2017
- Narodowy Fundusz Zdrowia. “Kiedy i jak można wykluczać produkty? Dieta eliminacyjna.” Link
- Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego. Link
- Badjatia, N. et al. “Review of Nutritional Strategies for Thyroid Disorders.” National Center for Biotechnology Information (NCBI), 2022. Link
- Mammen, J.S., et al. “Thyroid Hormone Therapy and Cardiovascular Disease.” PubMed, 2016. Link
- Smith, T.J., et al. “Role of diet in thyroid disorders.” PLOS ONE, 2017. Link
- Moreno-Reyes, R., et al. “Selenium and iodine in thyroid disorders.” PubMed, 2018. Link
- Badjatia, N. et al. “Review of Nutritional Strategies for Thyroid Disorders.” National Center for Biotechnology Information (NCBI), 2022. Link
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. “Czy stosować dietę bezglutenową w chorobie Hashimoto?” Link
- Eloranta, J., et al. “Diet and autoimmune thyroid disease.” National Center for Biotechnology Information (NCBI), 2022. Link
- Hedberg, N. “Avoiding Dairy in Hashimoto’s Disease.” Dr. Hedberg’s Blog, 2023. Link
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. “Goitrogeny – co to jest i gdzie występują?” Link
- Pearce, E.N., et al. “Role of dietary factors in thyroid disorders.” Thyroid Research and Practice, 2020. Link
- Lazarus, J.H., et al. “Effect of Iodine on Thyroid Function.” PubMed, 2016. Link
- Zimmerman, M.B. “Iodine Deficiency and Thyroid Disorders.” Nutrition Reviews, 2016. Link
- Cooper, D.S., et al. “Thyroid Hormone and Cardiovascular Health.” New England Journal of Medicine, 2009. Link
- Ingbar, S.H., et al. “Autoimmune Thyroid Disease.” PubMed, 1986. Link
- Sinha, R.A., et al. “Thyroid Hormone Therapy and the Heart.” ScienceDirect, 2017. Link
- Weil, A. “Dr. Weil’s Anti-Inflammatory Food Pyramid.” Dr. Weil, 2023. Link
- Współczesna Dietetyka. “Rola selenu w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy.” Współczesna Dietetyka, 2023. Link
- Brown, R.S., et al. “Nutrition and Thyroid Health.” National Center for Biotechnology Information (NCBI), 2014. Link
- Lee, J., et al. “Thyroid Hormone and Brain Function.” National Center for Biotechnology Information (NCBI), 2023. Link
- Centanni, M., et al. “Selenium in Thyroid Disorders.” European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 2017. Link
- Ventura, M., et al. “Dietary Patterns and Thyroid Health.” European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 2017. Link
- Mazziotti, G., et al. “Vitamin D and Thyroid Disease.” PubMed, 2018. Link
- Shrestha, S., et al. “Vitamin D and Thyroid Function.” PubMed, 2021. Link
- Lamberg-Allardt, C., et al. “Inositol and Thyroid Function.” PubMed, 2018. Link
- Inositol Australia. “Foods High in Inositol.” Inositol Australia, 2023. Link