Boli mnie głowa! Czy to migrena?
- Dlaczego boli Cię głowa?
- Czym różną się pierwotne bóle głowy od wtórnych?
- Kiedy należy zgłosić się do lekarza z bólem głowy?
BOLI MNIE GŁOWA – CO ROBIĆ?
Kliknij na kafelek by poznać odpowiedź!
KIEDY UDAĆ SIĘ DO LEKARZA?
Pilnie poszukuj pomocy medycznej lub zadzwoń pod nr 112, jeśli:
- Występuje u Ciebie silny ból głowy, który nigdy wcześniej nie wystąpił (szczególnie u osoby >50. roku życia, która wcześniej nie miewała bólów głowy).
- Ból narósł do maksymalnego poziomu w krótkim czasie (sekundy/minuty) – tzw. piorunujący ból głowy (np. opisywany jako najgorszy w życiu).
- Ból głowy pojawił się podczas wysiłku fizycznego lub seksu.
- Bólowi głowy towarzyszą zaburzenia świadomości (zmiana zachowana, agresja, nadmierna senność).
- Bólowi głowy towarzyszyła utrata przytomności i/lub drgawki.
- Bólowi głowy towarzyszy gorączka, wymioty (szczególnie poranne), światłowstręt i/lub sztywność karku (brak możliwości przygięcia głowy do klatki piersiowej).
- Przyjmujesz leki przeciwkrzepliwe (warfaryna, acenokumarol, dabigastran, rywaroksaban, apiksaban).
- Bólowi głowy towarzyszą ubytki neurologiczne (np. zaburzenia mówienia, widzenia, słabsza noga lub ręka).
- Jesteś w ciąży, chorujesz na poważną chorobę przewlekłą (np. nowotwór), niedobory odporności (np. AIDS).
- Ból wywołał uraz głowy (w szczególności u osób starszych i w trakcie przyjmowania leków przeciwkrzepliwych).
- Zaistniało ryzyko zatrucia się czadem (piec gazowy w łazience, ból głowy u innych domowników).
BÓL GŁOWY – WSTĘP
Ból głowy jest jedną z wiodących dolegliwości występujących u człowieka, doświadcza go prawie każdy z nas. U niektórych występuje „od święta” i jest upamiętnieniem wczorajszej imprezy, nieprzespanej nocy, towarzyszy nadmiarowi wypitej kawy czy przeziębieniu. Inna osoba cierpiąca na częste i przewlekłe migreny może mieć z ich powodu znacznie obniżoną jakość życia. Z trzeciej jeszcze strony u starszej cioci, która poślizgnęła się w łazience, uderzając głową o szafkę, ból głowy może być oznaką poważnego krwawienia do wnętrza czaszki.
Jest to więc subiektywna dolegliwość z bardzo długą listą możliwych przyczyn, z których te najczęstsze potrafią być wysoce uciążliwe, jednak na szczęście są zwykle łagodne w swojej naturze. Musimy jednak pamiętać, że w głowie znajduje się nasze centrum dowodzenia, czyli mózg, a niektóre choroby mogą powodować jego poważne uszkodzenia i, co za tym idzie, stanowić zagrożenie zdrowia i życia. Jest to więc dolegliwość, która potrafi naprawdę przyprawiać o… ból głowy.
Podział bólów głowy
Bóle głowy dzielimy na dwie grupy w zależności od przyczyn:
- pierwotne – częstsze; ich przyczyna nie wynika z żadnej innej choroby,
- wtórne – rzadsze, jednak potencjalnie groźniejsze; są objawem jakiejś choroby dotyczącej głowy, szyi lub innych organów.
Czym jest pierwotny ból głowy?
Bóle głowy o charakterze pierwotnym stanowią zdecydowaną większość przypadków wszystkich bólów głowy. Często swój początek mają w młodym wieku (drugiej–trzeciej dekadzie życia), są dobrze znane danej osobie (epizody bólu mają podobny charakter), występują przewlekle i epizodycznie. U niektórych prawie codziennie, a u innych na przykład kilka razy do roku.
„Pierwotne” oznacza tyle, że nie są one objawem choroby leżącej u ich podłoża (przynajmniej na obecny stan wiedzy medycznej). Można w uproszczeniu powiedzieć, że ból w tym przypadku jest chorobą samą w sobie. Przyczyny są słabo poznane i uważa się, że takie dolegliwości wynikają z nadaktywności lub złego działania struktur odpowiedzialnych za odczuwanie bólu.
Najczęstszymi postaciami pierwotnych bólów głowy są napięciowe bóle głowy oraz migrena. Do rzadszych postaci bólu pierwotnego należą na przykład bóle klasterowe.
Bóle głowy o charakterze pierwotnym stanowią zdecydowaną większość przypadków wszystkich bólów głowy. Często swój początek mają w młodym wieku (drugiej–trzeciej dekadzie życia), są dobrze znane danej osobie (epizody bólu mają podobny charakter), występują przewlekle i epizodycznie. U niektórych prawie codziennie, a u innych na przykład kilka razy do roku.
„Pierwotne” oznacza tyle, że nie są one objawem choroby leżącej u ich podłoża (przynajmniej na obecny stan wiedzy medycznej). Można w uproszczeniu powiedzieć, że ból w tym przypadku jest chorobą samą w sobie. Przyczyny są słabo poznane i uważa się, że takie dolegliwości wynikają z nadaktywności lub złego działania struktur odpowiedzialnych za odczuwanie bólu.
Najczęstszymi postaciami pierwotnych bólów głowy są napięciowe bóle głowy oraz migrena. Do rzadszych postaci bólu pierwotnego należą na przykład bóle klasterowe.
Napięciowy ból głowy – objawy
Napięciowy ból głowy jest najczęstszym rodzajem bólu głowy na świecie. Gdybyśmy chcieli go zdefiniować, należałoby wymienić następujące cechy:
- Zwykle „zwyczajny” ból głowy dla danej osoby.
- Natężenie nieduże, zwykle łagodne do umiarkowanego.
- Możliwe jest wykonywanie codziennych aktywności pomimo bólu.
- Obejmuje całą głowę i sprawia wrażenie uciskającej opaski/hełmu.
- Trwa od kilkudziesięciu minut do kilku dni.
- Może być wyzwalany przez stres, niedobór snu, używki (alkohol, kofeina), odwodnienie, zmiany hormonalne (np. podczas cyklu menstruacyjnego).
- Brak dodatkowych objawów.
Migrena – objawy
Niektóre osoby używają pojęć „ból głowy” i „migrena” zamiennie. Jednak nie każdy ból głowy to migrena. Migreny są konkretnym rodzajem pierwotnych bólów głowy, które również dotykają znacznej części społeczeństwa; w Polsce ocenia się, że jest to ok. 8% populacji – niemało! Jakie są cechy bólu migrenowego?
- Napady migrenowe mają nasilenie umiarkowane do znacznego i trwają od kilku godzin do kilku dni.
- Często ból obejmuje połowę głowy, ma charakter pulsujący.
- Mogą pojawić się dodatkowe objawy (jak mdłości czy nadwrażliwość na światło, dźwięki lub zapachy).
- Aura migrenowa – u części osób (ok. 15%) cierpiących na migreny przed wystąpieniem bólu występują różnorodne wrażenia zmysłowe (najczęściej wzrokowe), np. mroczki, błyski, zaburzenia ostrości widzenia. Mogą pojawić się też inne objawy neurologiczne jak drętwienia rąk czy zaburzenia mowy (te mogą wymagać niekiedy różnicowania z udarem mózgu i innymi przyczynami neurologicznymi).
Niektóre osoby używają pojęć „ból głowy” i „migrena” zamiennie. Jednak nie każdy ból głowy to migrena. Migreny są konkretnym rodzajem pierwotnych bólów głowy, które również dotykają znacznej części społeczeństwa; w Polsce ocenia się, że jest to ok. 8% populacji – niemało! Jakie są cechy bólu migrenowego?
- Napady migrenowe mają nasilenie umiarkowane do znacznego i trwają od kilku godzin do kilku dni.
- Często ból obejmuje połowę głowy, ma charakter pulsujący.
- Mogą pojawić się dodatkowe objawy (jak mdłości czy nadwrażliwość na światło, dźwięki lub zapachy).
- Aura migrenowa – u części osób (ok. 15%) cierpiących na migreny przed wystąpieniem bólu występują różnorodne wrażenia zmysłowe (najczęściej wzrokowe), np. mroczki, błyski, zaburzenia ostrości widzenia. Mogą pojawić się też inne objawy neurologiczne jak drętwienia rąk czy zaburzenia mowy (te mogą wymagać niekiedy różnicowania z udarem mózgu i innymi przyczynami neurologicznymi).
Czym jest wtórny ból głowy?
Jest to taki ból głowy, który stanowi objaw jakiegoś procesu chorobowego dotyczącego okolicy głowy i szyi lub jest objawem choroby toczącej się w odległym miejscu – i to odróżnia go od bólu o charakterze pierwotnym, który już omówiliśmy. Mimo że wtórny ból głowy jest zdecydowanie rzadszy, miewa groźne przyczyny. Może objawić się jako ból o nowym, nieznanym dotychczas charakterze.
Jakie mogą być przyczyny wtórnego bólu głowy?
W obrębie głowy i szyi znajduje się wiele struktur, w których może dochodzić do różnych procesów chorobowych, między innymi:
- Tkanka mózgowa – co ciekawe, sama tkanka mózgowa nie boli! Jednak w jej obrębie mogą rozwijać się na przykład nowotwory mogące powodować wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki.
- Błony otaczające mózg, tzw. opony mózgowo-rdzeniowe – mogą powodować ból, gdy są naciągane (na przykład gdy wewnątrz czaszki rośnie ciśnienie w wyniku krwawienia po urazie) lub podrażniane (na przykład w wyniku zapalenia – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).
- Naczynia krwionośne – stany zapalne, uszkodzenie, pęknięcie naczynia.
- Zatoki – ból głowy w przebiegu zapalenia zatok.
- Oczy, uszy, jama ustna – jaskra, zapalenie ucha, choroby zębów.
Oprócz tego ból głowy mogą powodować choroby toczące się poza głową i jej okolicami – nasilony stan zapalny (np. zakażenie układu moczowego), wysokie ciśnienie tętnicze krwi… i wiele można by jeszcze wymieniać…
Oczywiście nie każdy wtórny ból głowy zagraża zdrowiu i życiu, jednak każdy groźny ból głowy jest wtórny. Objawy mogące świadczyć o groźnej przyczynie nazywamy czerwonymi flagami. Zostały one wymienione w ramce na początku artykułu.
Diagnostyka bólu głowy
Wywiad lekarski
W ogólnym ujęciu bóle głowy niebudzące większego niepokoju to bóle o charakterze pierwotnym, które mają taki sam charakter jak zazwyczaj. Przykładem będzie tutaj osoba z migrenami, która ma epizod bólu taki sam, jakiego doświadczała wielokrotnie w przeszłości. Bólem niebudzącym większego niepokoju jest również ból głowy o niewielkim nasileniu reagujący na pospolite leki przeciwbólowe, towarzyszący na przykład przeziębieniu czy przemęczeniu. Jeśli ból nie ustępuje lub jeśli narasta, wymaga dalszej diagnostyki.
Szczególnie szybkiej diagnostyki wymagają bardzo silne bóle głowy o nowym charakterze lub takie, którym towarzyszą inne czerwone flagi.
Jak widać, kwestia bólu głowy jest skomplikowana i wymaga holistycznego spojrzenia. Decyzje dotyczące dalszej diagnostyki powinny być uzależnione od dokładnego wywiadu lekarskiego, zbadania, stwierdzenia ewentualnych czerwonych flag. W przypadku podejrzenia poważnej diagnozy (jak krwawienie podpajęczynówkowe) może być konieczna pilna diagnostyka w warunkach szpitalnych.
Badania dodatkowe i badania obrazowe
Lekarz może zalecić wykonanie badań krwi, badań obrazowych (jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). W diagnostyce niektórych chorób konieczne może się okazać pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym zanurzone są nasz mózg i rdzeń kręgowy – w tym celu wykonuje się zabieg zwany punkcją lędźwiową, podczas którego nakłuwa się okolicę kręgosłupa i pozyskuje niewielką ilość płynu do probówki.
Wywiad lekarski
W ogólnym ujęciu bóle głowy niebudzące większego niepokoju to bóle o charakterze pierwotnym, które mają taki sam charakter jak zazwyczaj. Przykładem będzie tutaj osoba z migrenami, która ma epizod bólu taki sam, jakiego doświadczała wielokrotnie w przeszłości. Bólem niebudzącym większego niepokoju jest również ból głowy o niewielkim nasileniu reagujący na pospolite leki przeciwbólowe, towarzyszący na przykład przeziębieniu czy przemęczeniu. Jeśli ból nie ustępuje lub jeśli narasta, wymaga dalszej diagnostyki.
Szczególnie szybkiej diagnostyki wymagają bardzo silne bóle głowy o nowym charakterze lub takie, którym towarzyszą inne czerwone flagi.
Jak widać, kwestia bólu głowy jest skomplikowana i wymaga holistycznego spojrzenia. Decyzje dotyczące dalszej diagnostyki powinny być uzależnione od dokładnego wywiadu lekarskiego, zbadania, stwierdzenia ewentualnych czerwonych flag. W przypadku podejrzenia poważnej diagnozy (jak krwawienie podpajęczynówkowe) może być konieczna pilna diagnostyka w warunkach szpitalnych.
Badania dodatkowe i badania obrazowe
Lekarz może zalecić wykonanie badań krwi, badań obrazowych (jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). W diagnostyce niektórych chorób konieczne może się okazać pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym zanurzone są nasz mózg i rdzeń kręgowy – w tym celu wykonuje się zabieg zwany punkcją lędźwiową, podczas którego nakłuwa się okolicę kręgosłupa i pozyskuje niewielką ilość płynu do probówki.
Leczenie bólu głowy
Leczenie pierwotnych bólów głowy skupia się głównie na łagodzeniu dolegliwości samej w sobie – w szczególności mają tu zastosowanie leki przeciwbólowe.
Leczenie wtórnego bólu głowy – oprócz łagodzenia bólu – powinno być ukierunkowane na leczenie przyczyny.
Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj materiały edukacyjne, informacje o nowych artykułach, kursach i zniżkach.
Ucz się zdrowia z darmowymi kursami!
Poznaj niezbędną wiedzę, która da Ci poczucie kompetencji i oszczędzi samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.
- Jak działa tarczyca i co oznaczają badania TSH, fT3, fT4 i USG? Czym jest niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto? Leki i diety: bezlaktozowa, bezglutenowa, przeciwzapalna, goitrogeny, suplementy.
- Dlaczego wykonuje się badania krwi, moczu i badania obrazowe? Jak się do nich przygotować i jak przebiegają? Co oznaczają wyniki badań i ich zaburzenia?
- Jak leczyć katar, kaszel i ból gardła i biegunkę u dziecka? Kiedy zgłosić się do lekarza?
- Czym są i jak krok po kroku przebiegają: narkoza, znieczulenie zewnątrzoponowe i podpajęczynówkowe? Co dzieje się podczas operacji?
- Czym jest i jak objawia się nadciśnienie? Jak mu zapobiegać? Jak mierzyć ciśnienie? Jak leczyć nadciśnienie - rola leków oraz zmiany stylu życia (w tym diety).
- Jak skutecznie leczyć katar, ból gardła, gorączkę i zatoki? Jakich preparatów nie warto kupować? Czym różnią się od siebie infekcje? Kiedy i na co warto się szczepić?
Źródła
- Rosen’s Emergency Medicine. Concepts and Clinical Practice, red. R.M. Walls i in., wyd. 9, Philadelphia 2017.
- J.J. Rożniecki, M. Bodzioch, Objawy. Bóle głowy, w: Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2023/24, red. P. Gajewski, Kraków 2023.
- Samoistne bóle głowy, Neurologia Praktyczna, neurologia-praktyczna.pl.
- M. Siemiński, Napięciowe bóle głowy w praktyce lekarza rodzinnego, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2017, tom 11, nr 6.
- J.P. Wyatt i in., Oxford Handbook of Emergency Medicine, wyd. 5, Oxford 2020.