Biegunka (jelitówka) u dziecka – objawy, przyczyny, leczenie
- Czym jest biegunka u dziecka?
- Jak przebiega jelitówka?
- Jak nie dopuścić do odwodnienia i leczyć biegunke?
MOEJ DZIECKO MA BIEGUNKĘ - CO ROBIĆ?
Kliknij na kafelek by poznać odpowiedź!
KIEDY UDAĆ SIĘ DO LEKARZA?
Pilnie szukaj pomocy medycznej, jeśli Twoje dziecko ma biegunkę oraz:
- Ma mniej niż 3. miesiąca życia.
- Jest w złym stanie ogólnym - dziecko jest widocznie chore; np. apatyczne, lejące, rozdrażnione, ciężko oddychające.
- Masz problem z nawadnianiem go, nie chce pić, odwadnia się (straciło na wadze).
- Silnie boli je brzuch i/lub ciągle wymiotuje.
- W kupie widzisz krew, dużą ilość śluzu lub ropę.
- Bolą je stawy lub na skórze pojawiła się wysypka.
- Ma tak zwany "obciążony wywiad chorobowy" (np. wcześniactwo, niedobory odporności, było operowane).
Czym jest biegunka (rozwolnienie) u dziecka
Biegunka jest jednym z głównych powodów zgłaszania się z dzieckiem do lekarza i stanowi częstą przyczynę hospitalizacji. W krajach rozwijających się biegunki stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia dzieci z uwagi na wysokie ryzyko poważnego odwodnienia.
Biegunka to stan, w którym dziecko ma częstsze i luźniejsze stolce (kupy) niż zazwyczaj i/lub zawierają one krew, śluz bądź ropę. U większości dzieci (i dorosłych) normalny zakres częstotliwości wypróżnień waha się od 1 do 3 na dzień, należy jednak pamiętać, że kwestia ta jest indywidualna. U noworodków i niemowląt ze względu na niedojrzałość przewodu pokarmowego liczba i wygląd stolców zmienia się w pierwszych miesiącach życia; zależą one również od sposobu karmienia (od tego, czy dziecko karmione jest naturalnie, czy sztucznie):
- Niemowlęta karmione piersią mogą wypróżniać się nawet po każdym karmieniu, co oznacza nawet 8–12 razy dziennie. Ilość pojedynczego stolca zwykle jest niewielka, a konsystencja papkowata.
- Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym mogą mieć mniej wypróżnień, zazwyczaj 2–3 papkowate stolce, jednak to również może podlegać zmianom.
Po 1. roku życia – wraz z rozszerzaniem diety i dojrzewaniem przewodu pokarmowego – liczba stolców spada do 1–2, a konsystencja staje się uformowana.
Rodzaje biegunki u dziecka
W zależności od czasu trwania biegunki wyróżniamy:
- Biegunkę ostrą trwającą <14 dni, najczęściej spowodowaną przez samoograniczające się zakażenia wirusowe, rzadziej bakteryjne.
- Biegunkę przewlekłą trwającą ciągiem >2 tygodni (według niektórych źródeł >4 tygodni); przedłużająca się biegunka zwykle oznacza inną przyczynę i może wymagać dodatkowej diagnostyki. Pospolite czynniki infekcyjne są mniej prawdopodobne.
Przyczyny biegunki u dzieci
Biegunka wywołana przez wirusy
Najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci są infekcje wirusowe – wywoływane między innymi przez pospolite rotawirusy czy norowirusy. Patogeny te wydalane są w dużych ilościach wraz ze stolcem i łatwo przenoszą się poprzez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami, dlatego często pojawiają się w przedszkolach i innych miejscach, gdzie dzieci mają ze sobą bliski kontakt.
Biegunka wywołana przez bakterie
Rzadziej biegunka może być wywołana przez bakterie takie jak Salmonella, Escherichia coli (E. coli) czy Campylobacter. Do zakażeń dochodzi najczęściej poprzez spożycie skażonej żywności lub wody w miejscach o niskich standardach sanitarnych (szczególnie w podróży).
Biegunka wywołana przez leki
Niekiedy biegunka może wystąpić po niektórych lekach (np. antybiotykach) i pokarmach, ale również nierzadko bywa spowodowana błędami dietetycznymi, w tym przekarmianiem, nadmiernym spożyciem fruktozy (m.in. w sokach owocowych) czy słodzików dodawanych do jedzenia i napojów. Zdarza się, że przyczyna może być groźna: jak spożycie substancji toksycznych (chemii domowej, trujących grzybów i roślin), które dzieci mogą zjeść podczas eksplorowania świata, korzystając z chwili nieuwagi opiekuna. Ważną przyczyną biegunek są alergie pokarmowe – występują nawet u kilku procent dzieci. Najczęstszym czynnikiem uczulającym u dzieci do 2. roku życia są białka mleka krowiego. Czym innym jest nietolerancja laktozy (cukru znajdującego się w mleku), wynikająca z niedoboru enzymu odpowiedzialnego za jej trawienie (dotyczy raczej starszych dzieci i dorosłych).
Inne, rzadsze przyczyny biegunki:
- Niekiedy biegunka może być powiązana ze stresem (np. w szkole).
- Celiakia (choroba wywołana nieprawidłową reakcją organizmu na gluten).
- Nieswoiste zapalenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna).
- Przyczyny „chirurgiczne” (jak ostre zapalenie wyrostka robaczkowego).
Najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci są infekcje wirusowe – wywoływane między innymi przez pospolite rotawirusy czy norowirusy. Patogeny te wydalane są w dużych ilościach wraz ze stolcem i łatwo przenoszą się poprzez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami, dlatego często pojawiają się w przedszkolach i innych miejscach, gdzie dzieci mają ze sobą bliski kontakt.
Rzadziej biegunka może być wywołana przez bakterie takie jak Salmonella, Escherichia coli (E. coli) czy Campylobacter. Do zakażeń dochodzi najczęściej poprzez spożycie skażonej żywności lub wody w miejscach o niskich standardach sanitarnych (szczególnie w podróży).
Niekiedy biegunka może wystąpić po niektórych lekach (np. antybiotykach) i pokarmach, ale również nierzadko bywa spowodowana błędami dietetycznymi, w tym przekarmianiem, nadmiernym spożyciem fruktozy (m.in. w sokach owocowych) czy słodzików dodawanych do jedzenia i napojów. Zdarza się, że przyczyna może być groźna: jak spożycie substancji toksycznych (chemii domowej, trujących grzybów i roślin), które dzieci mogą zjeść podczas eksplorowania świata, korzystając z chwili nieuwagi opiekuna. Ważną przyczyną biegunek są alergie pokarmowe – występują nawet u kilku procent dzieci. Najczęstszym czynnikiem uczulającym u dzieci do 2. roku życia są białka mleka krowiego. Czym innym jest nietolerancja laktozy (cukru znajdującego się w mleku), wynikająca z niedoboru enzymu odpowiedzialnego za jej trawienie (dotyczy raczej starszych dzieci i dorosłych).
Inne możliwe przyczyny:
- Niekiedy biegunka może być powiązana ze stresem (np. w szkole).
- Celiakia (choroba wywołana nieprawidłową reakcją organizmu na gluten).
- Nieswoiste zapalenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna).
- Przyczyny „chirurgiczne” (jak ostre zapalenie wyrostka robaczkowego).
Objawy biegunki u dzieci
Objawy towarzyszące biegunce będą zależały od jej nasilenia oraz przyczyny. Na przykład:
- Biegunkom wirusowym towarzyszyć mogą wymioty, gorączka i ból brzucha, jak również objawy przeziębieniowe/grypopodobne.
- W przypadku zakażenia bakteryjnego stolce mogą zawierać patologiczne domieszki, takie jak śluz, ropa i krew. Typowa jest gorączka, rzadziej: występują wymioty.
Najważniejszym i najgroźniejszym aspektem związanym z biegunkami jest ryzyko odwodnienia, szczególnie jeśli stolce są obfite, a dziecko odmawia przyjmowania płynów. Objawami odwodnienia są:
- utrata masy ciała,
- sucha, słabo napięta skóra i wysuszone śluzówki,
- pobudzenie lub ospałość,
- pogarszający się stan ogólny,
- mała ilość oddawanego moczu.
Objawy towarzyszące biegunkom przewlekłym mocno zależą od przyczyny (np. zmiany skórne w alergiach pokarmowych – korelacja z pokarmem). Przewlekająca się biegunka trwająca tygodniami może doprowadzić do niedoborów czy nieprzybierania na masie ciała.
Objawy towarzyszące biegunce będą zależały od jej nasilenia oraz przyczyny. Na przykład:
- Biegunkom wirusowym towarzyszyć mogą wymioty, gorączka i ból brzucha, jak również objawy przeziębieniowe/grypopodobne.
- W przypadku zakażenia bakteryjnego stolce mogą zawierać patologiczne domieszki, takie jak śluz, ropa i krew. Typowa jest gorączka, rzadziej: występują wymioty.
Najważniejszym i najgroźniejszym aspektem związanym z biegunkami jest ryzyko odwodnienia, szczególnie jeśli stolce są obfite, a dziecko odmawia przyjmowania płynów. Objawami odwodnienia są:
- utrata masy ciała,
- sucha, słabo napięta skóra i wysuszone śluzówki,
- pobudzenie lub ospałość,
- pogarszający się stan ogólny,
- mała ilość oddawanego moczu.
Objawy towarzyszące biegunkom przewlekłym mocno zależą od przyczyny (np. zmiany skórne w alergiach pokarmowych – korelacja z pokarmem). Przewlekająca się biegunka trwająca tygodniami może doprowadzić do niedoborów czy nieprzybierania na masie ciała.
Diagnostyka, leczenie i zapobieganie biegunki u dzieci
Diagnostyka biegunki u dziecka
Ostra biegunka o podłożu infekcyjnym najczęściej jest samoograniczająca się i trwa kilka dni. Jeśli objawy nie są mocno nasilone, a dziecko jest w dobrym stanie oraz dobrze się nawadnia, to zwykle konsultacja lekarska nie jest niezbędna, a pogłębiona diagnostyka nie jest konieczna, gdyż nie zmienia postępowania. W przypadku cięższego przebiegu lub występowania niepokojących objawów – skontaktuj się z lekarzem.
Na wizycie lekarz zbierze wywiad lekarski oraz zbada dziecko, oceniając stopień nawodnienia, może również zadecydować o wykonaniu badań laboratoryjnych i obrazowych, takich jak:
- morfologia z parametrami zapalnymi,
- badanie poziomu elektrolitów,
- badanie mikrobiologiczne kału w celu wykrycia czynnika sprawczego,
- inne (np. USG brzucha).
Wskazaniami do wykonania badań dodatkowych są takie objawy jak:
- stolec z krwią, ropą, dużą ilością śluzu,
- znaczne nasilenie objawów prowadzące do odwodnienia,
- biegunka przedłużająca się >10–14 dni,
- względy epidemiologiczne – szukanie czynnika, który wywołał chorobę, w przypadku epidemii.
Leczenie biegunki u dziecka
- Nawadnianie: podawanie często małych ilości płynów, takich jak woda czy doustne płyny nawadniające dostępne w aptece. Soki owocowe i inne słodkie napoje mogą nasilać biegunkę. W przypadku braku możliwości podaży płynów i narastających cech odwodnienia, wskazana może być hospitalizacja w celu nawadniania dożylnego.
- Żywienie normalne, w przypadku karmienia piersią – kontynuacja.
- Podawanie probiotyków.
- Stosowanie diosmektytu.
- Antybiotyki przepisuje się w przypadku podejrzenia/potwierdzenia infekcji bakteryjnej czy w przypadku biegunki podróżnych. Nie powinny być rutynowo stosowane.
- Leki przeciwbiegunkowe (takie jak loperamid) nie są zalecane u dzieci.
Zapobieganie biegunce u dziecka
- Przestrzeganie zasad higieny, prawidłowa obróbka żywności.
- Szczepienia ochronne przeciwko rotawirusom – przed ukończeniem 12. tygodnia życia (nie chronią w pełni przed zakażeniem, ale znacznie zmniejszają ryzyko ciężkiego przebiegu).
- Karmienie dziecka piersią.
Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj materiały edukacyjne, informacje o nowych artykułach, kursach i zniżkach.
Ucz się zdrowia z darmowymi kursami!
Poznaj niezbędną wiedzę, która da Ci poczucie kompetencji i oszczędzi samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.
- Jak działa tarczyca i co oznaczają badania TSH, fT3, fT4 i USG? Czym jest niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto? Leki i diety: bezlaktozowa, bezglutenowa, przeciwzapalna, goitrogeny, suplementy.
- Dlaczego wykonuje się badania krwi, moczu i badania obrazowe? Jak się do nich przygotować i jak przebiegają? Co oznaczają wyniki badań i ich zaburzenia?
- Jak leczyć katar, kaszel i ból gardła i biegunkę u dziecka? Kiedy zgłosić się do lekarza?
- Czym są i jak krok po kroku przebiegają: narkoza, znieczulenie zewnątrzoponowe i podpajęczynówkowe? Co dzieje się podczas operacji?
- Czym jest i jak objawia się nadciśnienie? Jak mu zapobiegać? Jak mierzyć ciśnienie? Jak leczyć nadciśnienie - rola leków oraz zmiany stylu życia (w tym diety).
- Jak skutecznie leczyć katar, ból gardła, gorączkę i zatoki? Jakich preparatów nie warto kupować? Czym różnią się od siebie infekcje? Kiedy i na co warto się szczepić?
Źródła
- Pediatria, red. W. Kawalec, R. Grenda, M. Kulus, t. 1–2, wyd. 2, Warszawa 2018.
- Poradnik dyżuranta. Pediatria, red. P. Buda, R. Grenda, wyd. 2, Warszawa 2021.
- H. Szajewska, Biegunka ostra, Medycyna Praktyczna, mp.pl.
- G.C. Viegelmann i in., Approach to diarrhoeal disorders in children, „Singapore Medical Journal” 2021, tom 62, nr 12.