Ból pleców – przyczyny, diagnostyka i leczenie
- Skąd bierze się ból pleców?
- Jakie są najczęstsze przyczyny bólu pleców?
- Kiedy należy zgłosić się do lekarza z bólem pleców?
BOLĄ MNIE PLECY - CO ROBIĆ?
Kliknij na kafelek by poznać odpowiedź!
KIEDY UDAĆ SIĘ DO LEKARZA?
Pilnie szukaj pomocy medycznej (zgłoś się na SOR lub zadzwoń pod 112), jeśli zauważyłeś(-aś):
- Osłabienie siły mięśniowej w rękach lub nogach (np. opada stopa, nie możesz podnieść nogi o góry).
- Problemy z oddawaniem moczu (zatrzymanie lub popuszczanie moczu) bądź nietrzymanie stolca.
- Zaburzenia czucia lub drętwienie okolicy krocza, zaburzenia czucia w obrębie nóg.
- Gorączkę (szczególnie jeśli towarzyszy jej silny miejscowy ból pleców).
- Jeśli bólowi pleców towarzyszą inne ostre objawy (np. silny ból brzucha promieniujący do pleców, czarne stolce, wymioty).
Inne czynniki/objawy, których obecność wymaga kontaktu z lekarzem:
- Masz ponad 50 lat,
- W ostatnim czasie (tygodniach/miesiącach) schudłeś(-aś), nie mając takiego zamiaru.
- Kiedykolwiek rozpoznano u Ciebie nowotwór.
- Ból trwa długo (tygodniami).
- Ból kręgosłupa po urazie.
- Inne, np. zmęczenie, bóle innych stawów.
Wstęp: anatomia
Kręgosłup człowieka zbudowany jest z 26 kości, z których 24 to kręgi, a te, ustawione jeden na drugim, tworzą główną oś naszego ciała. Kręgosłup dzielimy na odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy oraz guziczny (ogonowy). Pomiędzy kręgami występują elastyczne krążki międzykręgowe nazywane również dyskami, które zapewniają kręgosłupowi ruchomość i amortyzację. Kręgi wraz z dyskami tworzą stawy, a te mają swoje torebki stawowe, więzadła oraz mięśnie, które odpowiadają za ruchy kręgosłupa i jego stabilizację.
W specjalnej przestrzeni (kanale kręgowym) utworzonej przez otwory w kręgach znajduje się rdzeń kręgowy – najważniejsza struktura nerwowa łącząca nasz mózg z resztą organizmu (np. rękami czy nogami).
Przyczyny bólu pleców
Najczęstszą przyczyną bólu pleców jest tak zwany ból przeciążeniowy, który omówiliśmy wyżej na kafelku A. Wynika on z przeciążenia mięśni i tkanek około kręgosłupa. Taki ból jest częstą przyczyną zgłaszania się pacjentów do gabinetu lekarza rodzinnego i rzadko kryje się za nim groźna przyczyna.
W większości przypadków bóle przechodzą z czasem i zwykle nie wymagają pilnej interwencji lub pogłębienia diagnostyki.
Przyczyny bólu pleców – ból nieswoisty
W praktyce temat bólu pleców potrafi być mocno problematyczny zarówno dla pacjenta, jak i medyka, który się nim opiekuje. Dlaczego?
Ponieważ w 9 na 10 przypadków nie znajdujemy jednej konkretnej przyczyny bólu pleców. Nazywamy go wtedy bólem nieswoistym – ta nazwa opisuje ścianę, z jaką zderzamy się, próbując odnaleźć źródło bólu.
Z czego to wynika? Receptory bólu znajdują się w torebkach stawowych, więzadłach, naczyniach krwionośnych, osłonkach otaczających rdzeń kręgowy oraz nerwy, mięśniach, a przede wszystkim w krążkach międzykręgowych, których elementy w największym stopniu ulegają zużyciu i procesowi zwyrodnienia. Dołóżmy do tego powszechność zmian zwyrodnieniowych widocznych w badaniach, które nie muszą wcale odpowiadać objawom. Co więcej, ból nierzadko może mieć tło psychogenne (czyli związane ze stanem emocjonalnym)! To wszystko sprawia, że przyczyna jest trudna (lub niemożliwa) do obiektywnego stwierdzenia.
Ból nieswoisty typowo pojawia się po przeciążeniu struktur stanowiących aparat ruchowy i stabilizujących kręgosłup: mięśni, ścięgien lub więzadeł, niekiedy po wysiłku czy niewielkim urazie. Nasila się przy ruchach ciała i ustępuje w spoczynku. W większości przypadków lokalizuje się w dolnych partiach pleców i zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni, rzadziej kilku tygodni. Najczęściej nie wymaga dodatkowej diagnostyki, a ustąpienie dolegliwości równoznaczne jest z wyleczeniem. Niestety… ból nieswoisty ma tendencję do nawracania lub występowania przewlekle.
W praktyce temat bólu pleców potrafi być mocno problematyczny zarówno dla pacjenta, jak i medyka, który się nim opiekuje. Dlaczego?
Ponieważ w 9 na 10 przypadków nie znajdujemy jednej konkretnej przyczyny bólu pleców. Nazywamy go wtedy bólem nieswoistym – ta nazwa opisuje ścianę, z jaką zderzamy się, próbując odnaleźć źródło bólu.
Z czego to wynika? Receptory bólu znajdują się w torebkach stawowych, więzadłach, naczyniach krwionośnych, osłonkach otaczających rdzeń kręgowy oraz nerwy, mięśniach, a przede wszystkim w krążkach międzykręgowych, których elementy w największym stopniu ulegają zużyciu i procesowi zwyrodnienia. Dołóżmy do tego powszechność zmian zwyrodnieniowych widocznych w badaniach, które nie muszą wcale odpowiadać objawom. Co więcej, ból nierzadko może mieć tło psychogenne (czyli związane ze stanem emocjonalnym)! To wszystko sprawia, że przyczyna jest trudna (lub niemożliwa) do obiektywnego stwierdzenia.
Ból nieswoisty typowo pojawia się po przeciążeniu struktur stanowiących aparat ruchowy i stabilizujących kręgosłup: mięśni, ścięgien lub więzadeł, niekiedy po wysiłku czy niewielkim urazie. Nasila się przy ruchach ciała i ustępuje w spoczynku. W większości przypadków lokalizuje się w dolnych partiach pleców i zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni, rzadziej kilku tygodni. Najczęściej nie wymaga dodatkowej diagnostyki, a ustąpienie dolegliwości równoznaczne jest z wyleczeniem. Niestety… ból nieswoisty ma tendencję do nawracania lub występowania przewlekle.
Przyczyny bólu pleców – ból swoisty
Tylko w 1 na 10 przypadków ból jest swoisty, co oznacza tyle, że jesteśmy w stanie określić konkretną przyczynę bólu (i potencjalnie ją leczyć), a objawy odpowiadają temu, co widzimy w badaniach obrazowych. W zależności od przyczyny ból swoisty może występować na środku pleców albo mogą mu towarzyszyć dodatkowe objawy: ból odczuwany w miejscach odległych od kręgosłupa (np. wzdłuż nerwu), problemy z chodzeniem, zaburzenia oddawania moczu i stolca (np. nietrzymanie moczu i stolca) czy ból brzucha, gorączka.
Możliwe przyczyny bólu swoistego:
- Zmiany zwyrodnieniowe – jest to pojęcie-parasol dla postępującego zużycia, które wraz ze starzeniem się, drobnymi urazami i stanami zapalnymi dotyka całego naszego szkieletu. Dotyczy to również kręgów, dysków i okolicznych tkanek. Jeśli wykonamy badanie obrazowe, to zmiany zwyrodnieniowe znajdziemy u prawie każdej osoby po 50. roku życia i najczęściej nie powodują one żadnych objawów. Zaawansowane zwyrodnienia prowadzą na przykład do uszkodzeń dysków, przebudowy i deformacji kręgów, przesuwania się ich względem siebie czy zwężenia kanału kręgowego – i to te zmiany mogą powodować ból, zesztywnienie czy ucisk na nerwy. Ból w przebiegu zmian zwyrodnieniowych często jest przewlekły z okresami zaostrzeń i remisji.
- Choroby dysków – które również zwykle są efektem starzenia, zwyrodnień i spadku elastyczności. W szczególności przepuklina dysku międzykręgowego, w przypadku której część krążka uwypukla się (i może uciskać sąsiadujące nerwy) lub wpukla się do kanału kręgowego. Przy ucisku na nerwy mogą pojawić się dolegliwości bólowe wzdłuż przebiegu nerwu oraz drętwienia, zaburzenia czucia, a nawet osłabienie siły mięśni, co nieleczone może się już nie wycofać. Sztandarowym przykładem jest tzw. rwa kulszowa – sytuacja, w której ucisk na nerw kulszowy unerwiający kończynę dolną powoduje ból na przebiegu tego nerwu (od kręgosłupa, po pośladku i tylnej powierzchni nogi). W rzadkich przypadkach mogą pojawić się zaburzenia oddawania moczu lub stolca. Choroby dysków są najczęstszą przyczyną interwencji neurochirurgicznych na kręgosłupie.
- Złamania kręgów – w wyniku urazów, ale szczególnie w przebiegu osteoporozy (choroby, w której kości stają się bardzo kruche, a kręgi potrafią zapadać się pod wpływem ciężaru samego organizmu).
- Wady wrodzone lub wady postawy (np. skolioza).
- Choroby reumatyczne – charakteryzują się zapaleniem wielu stawów w tym kręgosłupa (tzw. spondyloartropatie).
- Niekiedy za bólem pleców może kryć się choroba, która swoje źródło ma poza kręgosłupem, np. w jamie brzusznej (zapalenie trzustki). Czasem choruje cały organizm, a ból kręgosłupa jest jedynie jednym z objawów (choroby reumatyczne, przerzuty nowotworowe).
Tylko w 1 na 10 przypadków ból jest swoisty, co oznacza tyle, że jesteśmy w stanie określić konkretną przyczynę bólu (i potencjalnie ją leczyć), a objawy odpowiadają temu, co widzimy w badaniach obrazowych. W zależności od przyczyny ból swoisty może występować na środku pleców albo mogą mu towarzyszyć dodatkowe objawy: ból odczuwany w miejscach odległych od kręgosłupa (np. wzdłuż nerwu), problemy z chodzeniem, zaburzenia oddawania moczu i stolca (np. nietrzymanie moczu i stolca) czy ból brzucha, gorączka.
Możliwe przyczyny bólu swoistego:
- Zmiany zwyrodnieniowe – jest to pojęcie-parasol dla postępującego zużycia, które wraz ze starzeniem się, drobnymi urazami i stanami zapalnymi dotyka całego naszego szkieletu. Dotyczy to również kręgów, dysków i okolicznych tkanek. Jeśli wykonamy badanie obrazowe, to zmiany zwyrodnieniowe znajdziemy u prawie każdej osoby po 50. roku życia i najczęściej nie powodują one żadnych objawów. Zaawansowane zwyrodnienia prowadzą na przykład do uszkodzeń dysków, przebudowy i deformacji kręgów, przesuwania się ich względem siebie czy zwężenia kanału kręgowego – i to te zmiany mogą powodować ból, zesztywnienie czy ucisk na nerwy. Ból w przebiegu zmian zwyrodnieniowych często jest przewlekły z okresami zaostrzeń i remisji.
- Choroby dysków – które również zwykle są efektem starzenia, zwyrodnień i spadku elastyczności. W szczególności przepuklina dysku międzykręgowego, w przypadku której część krążka uwypukla się (i może uciskać sąsiadujące nerwy) lub wpukla się do kanału kręgowego. Przy ucisku na nerwy mogą pojawić się dolegliwości bólowe wzdłuż przebiegu nerwu oraz drętwienia, zaburzenia czucia, a nawet osłabienie siły mięśni, co nieleczone może się już nie wycofać. Sztandarowym przykładem jest tzw. rwa kulszowa – sytuacja, w której ucisk na nerw kulszowy unerwiający kończynę dolną powoduje ból na przebiegu tego nerwu (od kręgosłupa, po pośladku i tylnej powierzchni nogi). W rzadkich przypadkach mogą pojawić się zaburzenia oddawania moczu lub stolca. Choroby dysków są najczęstszą przyczyną interwencji neurochirurgicznych na kręgosłupie.
- Złamania kręgów – w wyniku urazów, ale szczególnie w przebiegu osteoporozy (choroby, w której kości stają się bardzo kruche, a kręgi potrafią zapadać się pod wpływem ciężaru samego organizmu).
- Wady wrodzone lub wady postawy (np. skolioza).
- Choroby reumatyczne – charakteryzują się zapaleniem wielu stawów w tym kręgosłupa (tzw. spondyloartropatie).
- Niekiedy za bólem pleców może kryć się choroba, która swoje źródło ma poza kręgosłupem, np. w jamie brzusznej (zapalenie trzustki). Czasem choruje cały organizm, a ból kręgosłupa jest jedynie jednym z objawów (choroby reumatyczne, przerzuty nowotworowe).
Diagnostyka bólu pleców
Jak już wspomnieliśmy, ból pleców jest najczęściej nieswoisty i z uwagi na mnogość struktur, z których może pochodzić, nie jesteśmy w stanie przypisać mu konkretnej przyczyny pomimo wywiadu, badania lekarskiego, a nawet badań dodatkowych, takich jak RTG czy nawet rezonans magnetyczny (jednak wykonując te badania, często znajdziemy najróżniejsze zmiany zwyrodnieniowe, także znaczne, które nie muszą odpowiadać zgłaszanym dolegliwościom i mogą nie mieć tak naprawdę znaczenia). Dlatego bardzo ważne jest holistyczne spojrzenie.
Badania diagnostyczne są zalecane, gdy ból ma charakter bólu swoistego, a w szczególności gdy występują czerwone flagi (wymienione w ramce na początku artykułu). Czerwone flagi wskazują na to, że za bólem pleców kryć się może groźna przyczyna, która nieleczona może doprowadzić do kalectwa (niedowład, nietrzymanie moczu) lub nawet zagrażać życiu (nowotwór, tętniak aorty).
Jak już wspomnieliśmy, ból pleców jest najczęściej nieswoisty i z uwagi na mnogość struktur, z których może pochodzić, nie jesteśmy w stanie przypisać mu konkretnej przyczyny pomimo wywiadu, badania lekarskiego, a nawet badań dodatkowych, takich jak RTG czy nawet rezonans magnetyczny (jednak wykonując te badania, często znajdziemy najróżniejsze zmiany zwyrodnieniowe, także znaczne, które nie muszą odpowiadać zgłaszanym dolegliwościom i mogą nie mieć tak naprawdę znaczenia). Dlatego bardzo ważne jest holistyczne spojrzenie.
Badania diagnostyczne są zalecane, gdy ból ma charakter bólu swoistego, a w szczególności gdy występują czerwone flagi (wymienione w ramce na początku artykułu). Czerwone flagi wskazują na to, że za bólem pleców kryć się może groźna przyczyna, która nieleczona może doprowadzić do kalectwa (niedowład, nietrzymanie moczu) lub nawet zagrażać życiu (nowotwór, tętniak aorty).
Metody leczenia bólu pleców
Farmakoterapia (leki)
Nieswoisty ból pleców leczymy objawowo. Najczęściej stosujemy leki przeciwbólowe, optymalnie ze składnikiem przeciwzapalnym (tzw. niesteroidowe leki przeciwzapalne – NLPZ, o ile nie ma przeciwwskazań, jak na przykład starszy wiek czy choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy).
Nie wykazano przewagi podawania leków w zastrzykach domięśniowych nad lekami doustnymi!
W przypadku niewystarczającej kontroli bólu lekarz zaleci silniejsze leki. Niekiedy skuteczne mogą okazać się leki przeciwdepresyjne, a nawet przeciwpadaczkowe (w przypadku bólów neuropatycznych).
Fizjoterapia
Specjalistą od leczenia nieswoistego bólu pleców jest fizjoterapeuta, warto odwiedzić gabinet fizjoterapeutyczny w celu konsultacji (lekarz rodzinny może wystawić skierowanie na fizjoterapię, jednak jej terminy będą bardzo odległe – perspektywa miesięcy oczekiwania).
Zmiana stylu życia
W profilaktyce nawrotów bólu pleców ważna jest redukcja czynników ryzyka – między innymi regularna aktywność fizyczna czy redukcja masy ciała.
W bólach swoistych oprócz leczenia objawowego powinniśmy leczyć przede wszystkim przyczynę (jeśli to możliwe). Stosuje się leki, fizjoterapię oraz rehabilitację, a w nielicznych przypadkach leczenie operacyjne.
Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj materiały edukacyjne, informacje o nowych artykułach, kursach i zniżkach.
Ucz się zdrowia z darmowymi kursami!
Poznaj niezbędną wiedzę, która da Ci poczucie kompetencji i oszczędzi samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.
- Jak działa tarczyca i co oznaczają badania TSH, fT3, fT4 i USG? Czym jest niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto? Leki i diety: bezlaktozowa, bezglutenowa, przeciwzapalna, goitrogeny, suplementy.
- Dlaczego wykonuje się badania krwi, moczu i badania obrazowe? Jak się do nich przygotować i jak przebiegają? Co oznaczają wyniki badań i ich zaburzenia?
- Jak leczyć katar, kaszel i ból gardła i biegunkę u dziecka? Kiedy zgłosić się do lekarza?
- Czym są i jak krok po kroku przebiegają: narkoza, znieczulenie zewnątrzoponowe i podpajęczynówkowe? Co dzieje się podczas operacji?
- Czym jest i jak objawia się nadciśnienie? Jak mu zapobiegać? Jak mierzyć ciśnienie? Jak leczyć nadciśnienie - rola leków oraz zmiany stylu życia (w tym diety).
- Jak skutecznie leczyć katar, ból gardła, gorączkę i zatoki? Jakich preparatów nie warto kupować? Czym różnią się od siebie infekcje? Kiedy i na co warto się szczepić?
Źródła
- B.A. Casazza, Rozpoznanie i leczenie ostrego bólu krzyża, Medycyna Praktyczna, mp.pl.
- T.M. Domżał, Bóle krzyża – rozpoznawanie i leczenie, „Medycyna po Dyplomie” 2011, tom 20, nr 12.
- A. Maciejczak, G. Goncerz, Choroby reumatyczne. Zespoły bólowe kręgosłupa, w: Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2023/24, red. P. Gajewski, Kraków 2023.
- Rosen’s Emergency Medicine. Concepts and Clinical Practice, red. R.M. Walls i in., wyd. 9, Philadelphia 2017.
- J.P. Wyatt i in., Oxford Handbook of Emergency Medicine, wyd. 5, Oxford 2020.